Syjonista z Poznania

Maciej Moszyński

Droga życiowa Maxa Kollenschera odzwierciedlała dylematy związane z żydowską samoidentyfikacją kulturowo-narodową i jej przeobrażeniami, kwestią
szczególnie aktualną na przełomie XIX i XX wieku. Jego poznańska aktywność przed wybuchem I wojny światowej stanowiła ważny wkład do
dziejów europejskiego syjonizmu.
W następstwie zachodzących w XIX wieku w Prusach przemian modernizacyjnych społeczność poznańskich Żydów charakteryzowała się zróżnicowaniem religijnym. Na początku XX wieku linia podziału przebiegała pomiędzy przedstawicielami żydowskiej ortodoksji a zwolennikami reformowanego judaizmu. Pierwsza grupa tworzyła Gminę Jedności (Einheitsgemeinde), skupioną wokół wybudowanej w 1907 roku okazałej Nowej Synagogi przy ulicy Stawnej. Na jej czele od 1914 roku stał poznański
rabin Jacob Freimann, będący zarazem nadrabinem prowincji. Z kolei Żydzi reformowani byli stowarzyszeni w ramach istniejącej od połowy XIX wieku Gminy Braci (Israelitische Brüdergemeinde) z własną synagogą i rabinem, którym był Philipp Bloch1. Na ten faktyczny podział w obrębie lokalnej społeczności żydowskiej
nakładał się formalny stan prawny regulowany przez pruskie ustawodawstwo, które nadawało gminom żydowskim status korporacji prawa publicznego. Istotny wpływ na poczynania władz poznańskiej gminy miały warstwy dobrze sytuowane, które z jednej strony aspirowały do pełnej integracji z niemieckim mieszczaństwem, z drugiej zaś pielęgnowały swoje związki z żydostwem. Od połowy XIX wieku wśród przedstawicieli tej grupy dominował światopogląd liberalny 2. Układ ten utrzymywał się do wybuchu I wojny światowej, choć postępujące zmiany społeczno-polityczne zaczęły coraz mocniej go nadwerężać. Jednym z kluczowych czynników było pojawienie się syjonizmu. Wśród pierwszoplanowych przedstawicieli tego ruchu w Poznańskiem wyróżniał się Max Kollenscher.
Urodził się on w 1875 roku w Poznaniu w rodzinie kupieckiej, pielęgnującej związki z tradycjami judaizmu. Dom rodzinny otworzył go z jednej strony na poszukiwanie i pogłębianie wiedzy teoretycznej, z drugiej zaś na aktywizację w dziedzinie zorganizowanego życia w ramach lokalnej wspólnoty żydowskiej. W tym czasie
społeczność ta nie stanowiła bynajmniej monolitu. Była to grupa, której liczebność od drugiej połowy XIX wieku systematycznie malała wskutek migracji do innych części Niemiec w poszukiwaniu lepszych perspektyw zawodowych i zarobkowych. Nadal utrzymywała ona jednak istotną pozycję w życiu społeczno-gospodarczym miast i miasteczek regionu. Wielu jej przedstawicieli należało do najbogatszej warstwy ludności miejskiej, która z sukcesem wykorzystała wcześniejszy okres koniunktury w przemyśle i handlu. Płacili oni najwyższe stawki podatków, co sprzyjało uczestnictwu w lokalnym życiu politycznym3. Zarazem jednak istniała grupa
Żydów spauperyzowanych, szczególnie drobnych rzemieślników i kupców przegrywających konkurencję z produkcją przemysłową.

(...)

 

1 L. Muszyński, B. Bergman, Sylwetki poznańskich rabinów, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3, 2006, s. 31.
2 W.W. Hagen, Germans, Poles and Jews. The Nationality Conflict in the Prussian East. 1772-1914, Chicago-London 1980, s. 309-310.
 

© Copyright 2014