Nos Profesora
NOS PROFESORA
RYSA NA BIOGRAFII JÓZEFA KOSTRZEWSKIEGO
Był profesorem Uniwersytetu Poznańskiego, drugim zastępcą przewodniczącego Komitetu Słowiańskiego w Polsce i twórcą poznańskiej szkoły archeologicznej (prowadził wykopaliska w Biskupinie). Współautor teorii autochtonicznej zakładającej historyczną ciągłość osadnictwa słowiańskiego na terenie Polski od prehistorii, za co
w czasie II wojny wpisany został na listę wrogów III Rzeszy. Dowodził w swoich pracach nieprzerwanej obecności Słowian nad Odrą i Wisłą przynajmniej od około 1500 roku przed naszą erą. Pogląd ten obowiązywał w polskiej archeologii do końca XX wieku. Józef Kostrzewski po I wojnie światowej zaangażował się w tworzenie Uniwersytetu Poznańskiego. Był, jak wspominają jego uczniowie, człowiekiem skromnym, zaangażowanym w sprawy obywatelskie, o wielkim autorytecie naukowym, którego bibliografia liczy ponad 1300 pozycji1. Wielu poznaniaków pamięta go jednak jako endeka, germanofoba i klerykała. Jednym ze stawianych mu w okresie międzywojennym i przypominanych po wojnie zarzutów był jego antysemityzm – rysa na godnym podziwu życiorysie.
Student, profesor, obywatel
W jego biogramie, wypełnionym głównie osiągnięciami naukowymi, odnajdziemy kilka ciekawych epizodów. Kostrzewski, urodzony w Węglewie, do gimnazjum uczęszczał w Ostrowie Wielkopolskim, Gnieźnie i Poznaniu. Już wtedy angażował się w działalność konspiracyjną i w ruch przeciwalkoholowy. W 1907 roku uzyskał świadectwo dojrzałości i zapisał się na medycynę na Uniwersytecie Wrocławskim. Studia przerwał z powodu niezaliczenia obowiązkowych zajęć (skutek aresztu za udział w nielegalnym zjeździe filomatów). W 1909 roku rozpoczął studia z prehistorii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Po pierwszym semestrze zapisał się na archeologię na Uniwersytecie Berlińskim. Studia zakończył w 1914 roku obroną doktoratu i w kwietniu otrzymał posadę drugiego konserwatora Muzeum im. Mielżyńskich w Poznaniu. W 1918 roku habilitował się na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie miał rozpocząć wykłady uniwersyteckie.
Tymczasem zmieniła się sytuacja w rodzinnej Wielkopolsce i Poznaniu. W 1918 roku, z inicjatywy profesora Heliodora Święcickiego, prezesa Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, odbyło się posiedzenie tak zwanej Komisji Uniwersyteckiej. Kostrzewski został jej sekretarzem, a wkrótce jednym z organizatorów Uniwersytetu Poznańskiego. W kwietniu 1919 roku otrzymał nominację na profesora zwyczajnego i został pierwszym kierownikiem katedry prehistorii. Stworzył szkołę poznańską archeologii i współtworzył teorię autochtonizmu Słowian. W 1918 roku brał udział w polonizacji niemieckiego Muzeum Cesarza Fryderyka, które przemianowano na Muzeum Wielkopolskie.
Po wojnie Kostrzewski wrócił do Poznania. Reaktywował Instytut Prehistoryczny, Polskie Towarzystwo Prehistoryczne, powołał na nowo czasopisma „Z otchłani wieków” i „Przegląd Archeologiczny”. Pełnił funkcję konserwatora zabytków na Wielkopolskę. Wznowił wykopaliska w Biskupinie.
W 1950 roku powojenne władze wysłały go na uniwersytecką emeryturę, pozwalając mu nadal kierować Muzeum Archeologicznym. Na katedrę prehistorii powrócił w 1956 roku i kierował nią do 1960 roku. Zmarł w Poznaniu 19 października 1969 roku, w wieku 84 lat.
Studentka, a może „Żydówka”?
O Włodzisławie Marii Nakielskiej wiemy niewiele. Prawdopodobnie przyjechała do Poznania w kwietniu lub maju 1919 roku. Interesujące, że gościnę znalazła u profesora Kostrzewskiego, który w jednym z oficjalnych pism twierdził, iż stało się tak dzięki poleceniu jej przez doktora Tadeusza Strumiłłę, „ówczesnego rządowego opiekuna spraw harcerskich”, który w latach 1918–1921 był Naczelnym Inspektorem Harcerstwa w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
Nakielska urodziła się w Łodzi 5 września 1898 roku. Na zachowanym świadectwie dojrzałości ze szkoły w jej rodzinnym mieście, w której edukację rozpoczęła 1 września 1904 roku, czytamy, że zachowywała się wzorowo, otrzymując z większości przedmiotów ocenę celującą. Na jej dyplomie magistra nauk ekonomiczno-politycznych z dnia 17 lipca 1925 roku znajdziemy informację, że w Poznaniu odbyła studia ekonomiczno-polityczne od października 1921 roku do lipca 1922 roku oraz od października 1923 roku do lipca 1924 roku na wydziale prawno-ekonomicznym. Zaliczyła także jeden rok studiów na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Poznańskiego. (...)
Zbigniew Pakuła