Polityczne i kulturalne życie Kalisza
Z KSIĘGI PAMIĘCI ŻYDÓW Z KALISZA
ŻYCIE POLITYCZNE I KULTURALNE
Pamiątkowa księga Kalisza dostarcza nam szereg dowodów na bogate życie kulturalne kaliszan i ich głęboką świadomość polityczną, na co wskazują rozliczne organizacje zawiązane i funkcjonujące w pierwszych latach XX wieku. Przegląd otwierający rozdział zatytułowany Społeczeństwo i kultura przywołuje zarówno organizacje robotnicze, polityczne, młodzieżowe, jak i kluby sportowe. Autor, powołując się na Elizera Birnbauma, przekonuje:
[...] w 1917 roku życie żydowskie w mieście dopiero zaczynało się odradzać.
Wielu młodych członków tego, co można określić mianem klasy średniej,
szukało postępu społecznego, choć niekoniecznie na wzór robotników, którzy
mieli już swoje Poalej Syjon, Bund itp. Nowe towarzystwo Młodzi Syjonu
[Ceirej Syjon] miało swoje centrum w Warszawie. W Kaliszu mieli około
50 członków na początku i zaczęli od kursów we współczesnym hebrajskim.
Zorganizowali też własny chór i aktywnie angażowali się we wszelkie działania
syjonistyczne. W ciągu roku mieli około 100 członków [...]1.
Jak się dowiadujemy, w tamtym okresie różnice pomiędzy szeregiem organizacji rozgrywały się zwykle na polu intelektualnej debaty, stosunki towarzyskie pozostawały przyjazne. Nie mogło zaskoczyć solidarne głosowanie na Zjednoczoną Listę Syjonistyczną ani połączenie sił różnych organizacji w ramach Związku Hitachdut. Podobnie zdarzało się korzystanie ze wspólnych przestrzeni, jak w przypadku tworzącego się w latach 1915–1919 Poalej Syjon-Lewica, który w klubie w 1918 roku przemianowanym na „Arbeter Heim” organizował działania kulturalne, polityczne i edukacyjne. Część z tych aktywności odbywała się pod egidą Jugent – Młodzieżowej Sekcji Poalej Syjon-Lewica. Jak czytamy:
Była to duża organizacja i brała czynny udział w życiu pracowniczym,
wspólnotowym, kulturalnym i sportowym. Większość członków sami
byli robotnikami fabrycznymi. Jednym z ich głównych zajęć były lekcje
wieczorowe, na których zapewniali młodzieży edukację podstawową,
ucząc ich pisania, arytmetyki, historii i geografii. „Jugent” nigdy nie został
uznany przez władze i dlatego prowadził swoją działalność pod przykrywką
Organizacji Sportowej.
Ze wspomnień Hayyima Branda wyłania się obraz wszechstronnej działalności Poalej Syjon. Organizacja ta traktowała zagadnienia edukacji niezwykle kompleksowo, angażując się w organizację zarówno przedszkola, przekształconego później w szkołę borochowską, jak i w organizację wykładów z ekonomii politycznej i bieżących wydarzeń. Odpowiedź na wyzwania stawiane przez lokalną społeczność zarówno z perspektywy miasta, jak i praw pracowniczych stanowiło między innymi założenie w czasie I wojny światowej Spółdzielni Spożywców i Piekarni. Zaangażowanie w działalność związkową zaowocowało udziałem Poalej Syjon w pochodzie pierwszomajowym w 1922 roku, podczas którego, mimo zorganizowania grupy obronnej, dwóch członków partii zostało pchniętych nożem. W pochodzie tym dużą rolę odegrała Młodzież Borochowa (Borochow Jugent), która oprócz angażowania się w demonstracje organizowała sobie czas w ramach Robotniczego Klubu Sportowego „Stern”.
Kletchevsky podobnie do aktywności w Poalej Syjon-Lewica wspomina działalność Bundu – po 1917 roku jego członkowie mieli zajmować się organizacją związków zawodowych, prowadzeniem klubu i przedszkola oraz działalnością spółdzielni spożywców. Po I wojnie światowej Bund miał jeszcze zyskać na wpływach zarówno w organach miejskich, jak i w gminie żydowskiej. Wszystko to mimo strat osobowych poniesionych w początkach działalności, w pierwszych latach XX wieku, kiedy działalność rewolucyjna wśród robotników oraz szturm na kaliskie więzienie przyniosły konsekwencje w postaci ofiar śmiertelnych, aresztowań i zsyłek na Syberię. (...)
Tłumaczenie Daria Rzeczkowska