Położenie ekonomiczne
Z KSIĘGI PAMIĘCI ŻYDÓW Z KONINA
POŁOŻENIE EKONOMICZNE
ŻYDOWSKI BANK SPÓŁDZIELCZY
Jona Azerowicz (Miś), Ramat Gan
W pierwszych latach niepodległej Polski w Koninie nie istniały żadne żydowskie instytucje bankowe, przy różnych stowarzyszeniach funkcjonowały natomiast kasy samopomocowe (Gemiluts Chesed). Wszystkie one udzielały swoim członkom większe bądź mniejsze bezprocentowe pożyczki. Taka kasa, prowadzona przez Awigdora Engelmana, Icchaka Szyka, Hersza Lewenberga, Barucha Działoszyńskiego, Arona Brama i innych, istniała przy Związku Kupców. Udzielała pożyczek kupcom i często pomagała im, gdy znajdowali się w trudnej sytuacji materialnej.
Również przy Związku Rzemieślników powstała kasa Gemilut Chesed, która dawała pożyczki rzemieślnikom na ich potrzeby. W latach kryzysu 1919–1923 stworzono też kooperatywę konsumpcyjną, której członkowie dostawali przydziały produktów spożywczych, takich jak śledzie, cukier, ryż, ale też warzywa: ziemniaki, buraki, kapusta, których wówczas brakowało. W tamtym czasie prowadzili ją rzemieślnicy: Icchak Miś, Hirszbajn, Adler, Samuel Lipszyc, Eliezer Michowski i inni; prace techniczne wykonywała Róża Miś. Wszyscy pracowali dobrowolnie, bez wynagrodzenia. Skład produktów znajdował się w domu Wolfa Hersza Lipszyca. Kasy Gemilut Chesed rozwijały się dobrze. Ja pomagałam w prowadzeniu ksiąg. W 1923 roku odbyło się wspólne posiedzenie wyborcze obu wymienionych kas i zdecydowano o ich połączeniu, aby stworzyć bank i w ten sposób móc rozwijać działalność.
W tym samym roku zamknęły działalność obie kasy Gemilas Chesed i powstał nowy Żydowski Bank Spółdzielczy z zarządem: Aron Bram (przewodniczący), Icchak Miś, Icchak Szyke. Do rady banku wybrani zostali: Lewi Mączka, Awigdor Engelman, Baruch Działoszyński, Eliezer Michowski, Szyja Judkiewicz, Chaim Winter, dr Szlomo Nojman, Peremolnik i Adler. Bank od początku mieścił się w domu Hersza Lewenberga. Księgowymi byli: Pepi Engfelman i autorka niniejszych słów. Prowadzenie ksiąg odbywało się pod okiem i ze wskazówkami Lewiego Mączki.
Zarówno personel, jak i kierownik Aron Bram pracowali społecznie. W 1925 roku bank najmował lokal w domu Brama i zaczął się rozwijać. Obsługa powiększyła się i otrzymaliśmy pierwsze wynagrodzenia. Był dyrektor (Aron Bram) i trzech urzędników: Tobke Miś, Mejer Kowalski i Lejb Bułka.
W 1928 roku przenieśliśmy się do eleganckiego, specjalnie dostosowanego do naszych potrzeb lokalu w domu Rączkowskiego. Personel się rozrósł, co świadczy o rozwoju banku. Dodatkowo zostali zaangażowani: Michał Jedwab, Lea Mordowicz i Kazimierski. Bank funkcjonował pod stałym nadzorem organu rewizyjnego Żydowskiego Banku Spółdzielczego w Warszawie.
Częste wizyty kontrolerów Szmojsa, Szoszki i Gołdy oraz własna komisja rewizyjna pod stałym kierownictwem Lewiego Mączki dawały pewność działania banku, więc zdobyliśmy pełne zaufanie mieszkańców dokonujących wpłat. Mieliśmy też najlepszą opinię w centrali warszawskiej.
W 1932 roku nastąpił w Polsce wielki kryzys bankowości; boleliśmy nad tym, że odbiło się to także na Koninie. Niezbędne były działania uzdrawiające, wybrano nowych członków zarządu, na którego czele stanęli: Mejer Winter, Szyja Judkiewicz i mgr Artur Lipszyc. Podołali tej pracy. Sytuacja poprawiała się z dnia na dzień i bank znów miał zaufanie miejscowej ludności żydowskiej. W 1934 roku przestałam pracować w banku i wyemigrowałam z mężem do Ziemi Izraela. (...)
Tłumaczenie z jidysz Krzysztof Modelski