John Cohn – ostatni rabin Rawicza
Jedna z najwybitniejszych postaci w kilkusetletniej
historii społeczności rawickich Żydów. Autor monografii
Geschichte der jüdischen Gemeinde Rawitsch, wydanej
w 1915 roku... Losy rabina Johna Cohna i jego rodziny
są związane z kilkoma niemieckimi i wielkopolskimi
miastami. W grudniu 1920 roku znany rabin i ceniony
uczony na zawsze opuścił Wielkopolskę.
John Cohn urodził się 16 lutego 1859 roku w Altonie, obecnie dzielnicy
Hamburga. Był synem rabina Benjamina Cohna (1826–1880)
i Marianne Stern (1837–1906). Po ukończeniu miejscowej jesziwy Jacoba
Ettlingera i gimnazjum klasycznego, w latach 1877–1883 kontynuował
naukę w Seminarium Rabinackim w Berlinie. Zaliczył także sześć semestrów
studiów w dziedzinie arabistyki na Uniwersytecie Berlińskim.
Około 1882 roku obronił doktorat. Jednym z nauczycieli młodego Cohna
i autorytetem, który niewątpliwie wywarł ogromny wpływ na jego
światopogląd, był rabin, uczony Izrael Hildesheimer, prekursor i lider
niemieckiego judaizmu ortodoksyjnego.
Po ukończeniu seminarium Cohn przyjechał do Wielkopolski. W latach
1883–1894 pełnił funkcję rabina gminy we Wrześni (niem. Wreschen),
gdzie wkrótce zastąpił zmarłego w maju 1884 roku rabina Israela
Witkowskiego. Założył miejscowe Stowarzyszenie Kobiet Żydowskich,
w zarządzie którego udzielała się jego żona Jenny Goldstein. W tym
okresie rabin Cohn został członkiem Zrzeszenia Rabinów Niemieckich
Prowincji Poznańskiej i Stowarzyszenia Żydowskich Nauczycieli Religijnych
w Rzeszy Niemieckiej. W jego biografii z tego czasu odnajdziemy
Jedna z najwybitniejszych postaci w kilkusetletniej
historii społeczności rawickich Żydów. Autor monografii
Geschichte der jüdischen Gemeinde Rawitsch, wydanej
w 1915 roku... Losy rabina Johna Cohna i jego rodziny
są związane z kilkoma niemieckimi i wielkopolskimi
miastami. W grudniu 1920 roku znany rabin i ceniony
uczony na zawsze opuścił Wielkopolskę.
Był wykładowcą w szkole wyznaniowej Machsike-
Thora-Schule w Poznaniu. O tym, jak ważną i szanowaną postacią
w społeczności wrzesińskich Żydów był rabin Cohn, może świadczyć
relacja z jego pożegnania we wrześniu 1894 roku zamieszczona w tygodniku
„Der Israelit”, z którego redakcją przez wiele lat sam współpracował.
Uroczyste pożegnanie odbyło się z udziałem wszystkich członków
miejscowej gminy wyznaniowej, również dzieci z nauczycielami, którzy
odprowadzili rodzinę rabina na dworzec kolejowy, zapełniając tłumnie
cały peron.
W 1894 roku, kilka dni przed żydowskim Nowym Rokiem, Cohn
z żoną i najstarszymi dziećmi: córką Ellą (1888–1950) i synem Benjaminem
Benno (1889–1942) przeniósł się do Rawicza, gdzie stanął na czele
miejscowej wspólnoty wyznaniowej. Zajął miejsce rabina Moritza Silberberga
(1867–1932), który przebywał w Rawiczu tymczasowo i stąd
powrócił na Śląsk, gdzie wcześniej pracował jako nauczyciel w szkole
religijnej w Bytomiu, a następnie objął posadę dyrektora tej placówki.
W kolejnych latach dr Silberberg był rabinem gmin w Grodzisku
Wielkopolskim, Śremie i Poznaniu. W Rawiczu rabin Cohn mieszkał
i pracował do końca 1920 roku. W źródłach podawane są dwa rawickie
adresy zamieszkania jego rodziny: budynek należący do zarządu gminy
przy Synagogenstrasse (obecnie nieistniejący) i Schmiedestrasse 648
(współczesnie ulica Wyszyńskiego).
W momencie przybycia rabina Cohna do Rawicza miejscowa gmina
żydowska liczyła około 760 członków ze stałą tendencją spadkową. Kilka
lat wcześniej oddano do użytku nową synagogę, niewątpliwie będącą
wówczas jednym z najokazalszych obiektów w mieście (zniszczoną przez
nazistów w 1941 roku). Funkcjonował przytułek dla starców fundacji
braci Todtmann przy ówczesnej Synagogenstrasse (współczesnie ulica
Kopernika). Wielu młodych Żydów uczyło się w pruskim Gimnazjum
Królewskim (Königliche Gymnasium zu Rawitsch), założonym w 1853
roku. Absolwentem tej szkoły był również syn rabina Cohna, Benno.
W drugiej połowie XIX wieku w Rawiczu została założona prywatna niemiecka
szkoła dla dziewcząt (Höhere Privat Mädchenschule). W okresie,
kiedy kierowniczką szkoły była Niemka, dr Maria Mahler, rabin Cohn
w 1898 roku otrzymał tam posadę „nauczyciela religii żydowskiej”. Obiekt
szkolny sąsiadował z synagogą. Działalność placówki była wzorowana
na słynnej poznańskiej Szkole Ludwiki.
(...)