Język antytotalitarnego sprzeciwu
Ludzie nie żyją wyłącznie w świecie obiektywnym ani też wyłącznie w świecie działań społecznych w zwykłym rozumieniu, lecz pozostają w dużej mierze na łasce języka, który stał się środkiem ekspresji w ich społeczeństwie. Iluzją jest wyobrażenie, że przystosowujemy się do rzeczywistości w zasadzie bez użycia języka, który jest tylko niezbyt istotnym narzędziem rozwiązywania specyficznych problemów komunikacji czy refleksji. Prawda wygląda tak, że „realny świat” jest w znacznej mierze zbudowany nieświadomie na zwyczajach językowych danej grupy – pisał przed stu laty amerykański antropolog Edward Sapir (tegoż, Kultura, język, osobowość. Wybrane eseje, Warszawa 1978, s. 88), nawiasem mówiąc urodzony w 1884 roku na terenie dzisiejszej Polski, w Lęborku. Słowa Sapira stały się później podstawą głośnej językoznawczej hipotezy, która zyskała miano Sapira-Whorfa. Mowiąc w największym uproszczeniu, zgodnie z nią używany język determinuje nasze myślenie i postrzeganie świata. Słownictwo i gramatyka poszczególnych języków skłania, a nawet zmusza osoby posługujące się nimi do widzenia świata i myślenia o nim w taki, a nie inny sposób Katarzyna Kuczyńska-Koschany w swojej ostatniej książce uzmysławia nam rzecz odwrotną – pokazuje sposoby, w jaki język indywidualny narusza społeczne porozumienie oparte na krzywdzie Innego.
„Postanowiłam skupić się w tej książce na poetyckich (i szerzej: kreacyjnych) gestach antytotalitarnych” (s. 17) – deklaruje autorka. Język poezji traktuje ona zatem nie jako środek komunikacji, podtrzymywania społecznego konsensusu, ale wykroczenie, sprzeciw, negację, prowadzącą wręcz do autodestrukcji. Nikogo, kto zna inne prace poznańskiej badaczki, nie powinno to dziwić. Zarówno w rozprawie doktorskiej, poświęconej polskiej recepcji poezji Rilkego (w formie książkowej ukazała się jako Rilke poetow polskich, 2004), jak i późniejszych książkach: Rycerzu i Śmierci. O „Elegiach duinejskich” Rainera Marii Rilkego (2010) czy Interliniach w ciemności. Jednak interpretacja (2012), a także tomie prozy Zielony płomień (2006), namysł nad językiem pełni fundamentalną rolę. A właściwie tyleż nad językiem, co mową poetycką i aktem interpretacji. Poezja jako najczulszy barometr języka stała się również materią, której przygląda się Kuczyńska-Koschany w omawianej monografii Bce поэты Жиды. (…)
Bartłomiej Krupa
Katarzyna Kuczyńska-Koschany, „ВСЕ ПОЗТЫ ЖИДЫ. Antytotalitarne gesty poetyckie i kreacyjne wobec Zagłady oraz innych doświadczeń granicznych”, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2013.