Piętnasty numer rocznika
Imponujący, kolejny tom pisma liczący ponad
800 stron. Piętnasty numer skłaniałby
do podsumowań, a nawet świętowania, gdyby
to były czasy „normalne” dla Centrum
Badań działającego w coraz trudniejszych
warunkach finansowych i politycznych. Jego
wydanie zostało całkowicie sfinansowane
ze środków przekazanych przez instytucje
i osoby prywatne. W tej sytuacji, czytamy
w komentarzu redakcyjnym, zawartość numeru
mogłyby wypełnić artykuły nadające się do
działu „Curiosa”, a poświęcone problematyce
upolitycznienia tematyki Zagłady. Tak się nie
stało i kolejny, wydany pod koniec 2019 roku
tom przynosi blisko czterdzieści artykułów
obejmujących między innymi obszerniejsze
studia i opracowania źródłowe, omówienia
i recenzje.
Tematem przewodnim wydania jest tematyka
religijna i teologiczna. Przywoływane
są postaci myślicieli religijnych, rabinów, religijnych
Żydów i ich pisma. Havi Dreifuss
pisze o Matysie Gelmanie, przywódcy ruchu
chasydzkiego, a Daniel Reiser o kazaniach
rabina Szapiry wygłaszanych w warszawskim
getcie. Jacek Leociak prezentuje wątki religijne
w pamiętniku Karola Rotgeebera, Maria Ferenc
publikuje spuściznę rabina Josefa Lejba
Gelerntnera ocalałą w Archiwum Ringelbluma,
a Krzysztof Bielawski pisze o destrukcji
cmentarzy żydowskich na terenach obecnej
Polski (m.in. o udziale ludności miejscowej
w niszczeniu cmentarzy w latach 1939–1945).
Czytelnik znajdzie także esej Grzegorza
Krzywca o faszyzmie w wersji polskiej (na
marginesie monografii Szymona Rudnickiego
poświęconej Falandze), artykuł o religijnym
kiczu holokaustowym Marty Tomczok i omówienia
Bartłomieja Krupy książki Karoliny
Koprowskiej poświęconej relacjom chłopskich
świadków Zagłady.
Joanna Tokarska-Bakir sięgnęła do dokumentacji
dwóch procesów sierpniowych i materiałów
z badań folklorystycznych gromadzonych
przez zespół profesora Dionizjusza Czubali.
Rekonstruuje realia ukrywania się Żydów
w gminie Mierzwin w powiecie jędrzejewskim.
W niezwykle ciekawym artykule autorka
objaśnia kategorię zakładników-zastawników-
dziesiętników i w jej kontekście zimową
obławę, bez udziału Niemców, zorganizowaną
przez polskich mieszkańców wsi Bełk.
Do książek i czasopism publikowanych w drugim
obiegu w PRL sięgnęli Martyna Grądzka-
-Rejak i Jan Olaszek. Ich analiza ujawniła dwa
typy postaw autorów publikujących w prasie
podziemnej wobec problemu zachowań Polaków
w stosunku do Żydów w czasie okupacji:
afirmującą, podtrzymującą komunistyczne
zakłamanie oraz podejmującą trudne tematy.
Wszystkich chcących wesprzeć prace badawcze
Centrum zachęcamy do odwiedzenia strony
www.zagladazydow.pl, na której znajdziemy
praktyczne informacje. (MS)