Żydowska Rada Ludowa w Poznaniu (1918–1920)
W historiografii niewiele miejsca poświęcono problematyce Żydowskiej
Rady Ludowej (Jüdische Volksrat), powstałej w Poznaniu
w 1918 roku. Temat ten wydaje się niewielkim epizodem w dziejach
regionu, biorąc pod uwagę znaczący spór polsko-niemiecki o przynależność
państwową Wielkopolski w obliczu końca I wojny światowej,
a także rokowania pokojowe w Paryżu i wybuch powstania wielkopolskiego1.
Zauważyć należy, że liczba Żydów wielkopolskich nie była
wysoka w stosunku do liczby chrześcijan – Polaków i Niemców, czego
dowodem był spis z 1910 roku, wskazujący, że 26512 osób określało się
wyznawcami mojżeszowymi, stanowiąc zaledwie 1,3% ogółu ludności.
Jednak w momencie konfliktu między dwoma narodami nieliczna
społeczność żydowska potrzebowała przedstawicielstwa politycznego,
które potrafiłoby zapewnić bezpieczeństwo. Organ taki miał ogłosić
neutralność Żydów w Poznaniu i na terenie całej Wielkopolski wobec
walczących stron i stanowić gwarancję lojalności bez względu na to,
która z nich okaże się zwycięską.
Należy zwrócić uwagę na sytuację wewnętrzną samej zbiorowości
mojżeszowej. Zarówno w Poznaniu, jak i na prowincji wśród ludności
panowało zróżnicowanie społeczno-polityczne. Część Żydów uważała
się za Niemców wyznających judaizm, inni byli zupełnie zasymilowani
i nie identyfikowali się z żydowską kulturą. Znaleźli się również syjoniści,
którzy uważali się za przedstawicieli samodzielnego narodu żydowskiego,
odrębnego od Niemców i Polaków3.
Z sytuacji takiej wynikało wiele konfliktów i waśni, gdyż ludność
polska widziała w Żydach wiernych sprzymierzeńców nacjonalistów
niemieckich, Niemcy zaś mieli im za złe prowadzenie własnej polityki
i podejrzewali ich o nielojalność. Sami Żydzi reprezentowali różne postawy,
część otwarcie popierała Niemców i była wrogo usposobiona do
polskich dążeń niepodległościowych, inni głosili potrzebę zachowania
neutralności. Syjoniści, którzy tu szczególnie nas interesują, byli gotowi do
współpracy ze stroną polską w celu zachowania spokoju, bezpieczeństwa
i regularnej aprowizacji wszystkich mieszkańców (sytuacja taka miała
miejsce w Poznaniu). Historycy często zbyt jednoznacznie oceniali postawy
Żydów w czasie powstania wielkopolskiego i funkcjonowania Żydowskiej
Rady Ludowej. Wynikało to z bazowania jedynie na materiałach
archiwalnych stworzonych przez polską administrację, która w Poznaniu
i całej Wielkopolsce zdominowana była przez zwolenników endecji.
Wiadomo, że osoby te w większości miały już ugruntowane poglądy
antysemickie, stopniowo kształtowane przed 1918 rokiem – stąd wiele
pochopnych ocen opartych na stereotypach i figurach propagandowych.
Obraz ludności żydowskiej jako zniemczonego monolitu oraz Żydów-syjonistów,
niebezpiecznych dla interesów politycznych Polaków, kreowała
prasa Narodowej Demokracji, szczególnie silnej w Wielkopolsce.
(...)