Niezwykła siła wizerunku (rec. Artur Kamczycki „Syjonizm i sztuka. Ikonografia Teodora Herzla”)
Małgorzata Grzywacz
Niezwykła siła wizerunku
Dzisiejszy świat przetwarza rzeczywistość głównie przez obrazy. Kierując się rozważaniami Hansa Georga Gadamera, warto zauważyć, że „obraz ‘czytamy’, tak, jak się czyta pismo. ‘Rozszyfrowujemy’ obraz jak tekst […]. Trzeba [go] budować tak, by został, by tak rzec przeczytany słowo po słowie, a na końcu tego nieodpartego budowania połączył się w obraz, w którym obecne jest współbrzmiące z nim znaczenie”[1].
Spotykając się z kulturą żydowską i jej reprezentacjami napotykamy trudności, z których zazwyczaj sobie nie zdajemy sprawy. Aby zainicjować proces czytania obrazów przez nią wytworzonych stajemy przed faktem, iż esencjonalnie jest ona skierowana przeciw wizerunkom. Pomiędzy tradycją żydowską a obrazem, od samego początku wytworzyło się napięcie, będące rezultatem praktykowania judaizmu i wypełniania wymogów narzucanych przez Drugie Przykazanie. Jak więc w ogóle badać tego typu relację, skoro założyć trzeba, że pod wpływem religijności judaistycznej nie powstały sztuki piękne, rozumiane jako dziedzina działalności autonomicznej. Dekalog mojżeszowy nie akceptował podejścia do obrazu jako przedmiotu wywołującego emocję, a uruchamianie kategorii estetycznych pozostaje w tradycyjnej religijności żydowskiej na granicy akceptowalnego, pozostając w mocy przez wiele stuleci. Jednocześnie, śledząc choć trochę życie artystyczne we współczesnym Izraelu, doświadczamy ikoniczności tej kultury, podobnie, jak w innych społeczeństwach.
Artur Kamczycki podjął się w omawianej monografii rozwiązania tego węzła gordyjskiego ukazując wnikliwie i szczegółowo etapy transformacji kultury żydowskiej wraz z jej otwieraniem się na powstający projekt syjonistyczny. Sformułowany przez Teodora Herzla program, nawołujący Żydów z diaspory do ponownego zamieszkania w Ziemi Obiecanej, którego owocem stanie się proklamowane w 1948 roku niepodległe państwo Izrael, to także historia przeformułowania, przemodelowania, ekstrapolacji, czy też odrzucenia dotychczasowych doświadczeń oraz ukształtowanie docelowej kultury w Erec Izrael, można by rzec od nowa, także w relacji do wizerunku i ikoniczności. (...)
Artur Kamczycki, Syjonizm i sztuka. Ikonografia Teodora Herzla, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań – Gniezno 2014.
[1] H. G. Gadamer, Aktualność piękna. Sztuka jako gra, symbol i święto, tłum. K. Krzemieniowa, Warszawa 1993, s. 36.