Im z Kamionki
Im z Kamionki
Do walki szykowali się tygodniami. Budowali kryjówki, zdobywali fałszywe dokumenty, starali się pozyskiwać broń. Akcję likwidacji getta w będzińskiej dzielnicy Kamionka Niemcy rozpoczęli z zaskoczenia w nocy z 31 lipca na 1 sierpnia. Część bojowników zdołała przedostać się do schronów, lecz o akcji zbrojnej na szeroką skalę nie mogło być mowy. Ich bunkier został wykryty, wówczas stoczyli krótką, nierówną walkę o godną śmierć. Trzeciego sierpnia 1943 roku w okolicy domu przy dzisiejszej ulicy Rutki Laskier 24 w Będzinie zginęli młodzi działacze Żydowskiej Organizacji Bojowej, w tym Frumka Płotnicka i Baruch Gaftek.
Ich nazwiska wraz z tekstem w językach hebrajskim, jidysz i polskim widnieją na tablicy wiszącej na ścianie budynku. Została odsłonięta w 1947 roku, należy więc do najstarszych form upamiętnienia tego rodzaju w Polsce. Od lat jest obowiązkowym punktem na trasie wszystkich wycieczek i wizyt potomków Żydów z Zagłębia Dąbrowskiego, a kilka lat temu została odnowiona staraniem Fundacji Brama Cukermana. 16 kwietnia 2023 roku spełniło się marzenie założycieli fundacji, Karoliny i Piotra Jakoweńków: w jednym z pomieszczeń niezamieszkanego dziś budynku przy ulicy Rutki Laskier 24 została otwarta izba pamięci o będzińskich bojownikach. Inauguracja wpisała się w program obchodów osiemdziesiątej rocznicy likwidacji zagłębiowskich gett, realizowanych przez Teatr Zagłębia w Sosnowcu pod wspólnym tytułem Ślady zagłębiowskich Żydów. Jej podtytułem stały się słowa: „Nie damy się wysiedlić” pochodzące z dziennika Chajki Klinger, jednej z liderek żydowskiego podziemia w Będzinie.
Wydarzenie miało charakter mocno nieformalny. Nie było polityków, przedstawicieli władz ani okolicznościowych przemówień. W pogodne niedzielne popołudnie przez dom i podwórze na Kamionce przewinęło się za to kilkaset osób, mieszkańców Będzina i okolicznych miejscowości, którzy uznali, że to ważne. Byli też Anna i Stanisław Cieplokowie – potomkowie rodziny Polaków, do których budynek nadal należy. Ich zgoda na otwarcie izby pamięci wpisuje się w rodzinną tradycję świadomości wagi tego miejsca dla lokalnej historii.
W izbie znalazła swoje miejsce wystawa Kryjówki. Architektura przetrwania – case study Będzin, która w sierpniu i wrześniu 2022 roku była prezentowana w ramach Festiwalu Singera w Austriackim Forum Kultury w Warszawie. Można na niej obejrzeć między innymi wywiad z Marią Polak, nieżyjącą już świadkinią wojennej i powojennej historii budynku, zdjęcia z uroczystego odsłonięcia tablicy w 1947 roku, a także wyniki badań georadarowych przeprowadzonych latem 2022 roku. Fundacja Brama Cukermana planuje również przeprowadzenie w okolicy domu prac archeologicznych: będzińskie podziemie kryje jeszcze wiele tajemnic.
Tomasz Grząślewicz